Blog

W relacji przedsiębiorca – konsument, ten pierwszy zawsze będzie mieć przewagę. Mowa tutaj nie tylko o większej wiedzy, ale również o całym zapleczu techniczno-prawnym.  Przedsiębiorcy bardzo często posługują się jednostronnie przygotowanymi wzorcami, określanymi jako wzorce umowne. Mogą to być ogólne warunki umów, formularze, czy regulaminy. Najczęściej konsument nie ma realnej możliwości negocjowania warunków umowy, dostaje po prostu gotowy wzorzec umowy, w których to zawierane są często zapisy wysoce dla niego niekorzystne. Na szczęście dla konsumentów ustawodawca stworzył instytucję niedozwolonych klauzul umownych.

Niedozwolone postanowienia umowne

Zgodnie z art. 3851 §1 kodeksu cywilnego, aby można było mówić o niedozwolonych klauzulach umownych (zwanych również abuzywnymi), muszą zostać spełnione następujące warunki:

• postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie zostały indywidualnie uzgodnione; (nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje);

• kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (tutaj sprawa jest mocno indywidualna, uzależniona od okoliczności. Naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności. Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli).

• nie dotyczą postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (przez główne świadczenia stron należy rozumieć elementy umowy decydujące o jej charakterze, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia, stanowiące essentialia negotii danej umowy – najważniejsze to cena lub wynagrodzenie jeśli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny).

Uszczegółowienie klauzul zawarte w art. 385 ³ kodeksu cywilnego.

Pewnym uszczegółowieniem niedozwolonych klauzul umownych jest art. 385 ³ kodeksu cywilnego, który wymienia, kiedy w szczególności uważa się, że dane postanowienia będą uznane za niedozwolone. Przykładowo za niedozwolone postanowienia umowne uważa się:

• wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności względem konsumenta za szkody na osobie;
• wyłączenie lub istotnie ograniczenie odpowiedzialności względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
• zezwalanie kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;
• uzależnienie zawarcia umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
• uzależnienie zawarcia, wykonania lub treści umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;
• uzależnienie spełnienia świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;
• uprawnienie kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
• pozbawienie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
• nakładanie wyłącznie na konsumenta obowiązku zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy.

Skutki uznania postanowienia za niedozwolone.

Strony nie są związane danym postanowieniem, natomiast umowa w pozostałym zakresie jest wiążąca. Przed skierowaniem sprawy na drogę sądową, warto wystąpić do przedsiębiorcy wskazując na abuzywność danego postanowienia.  Jeżeli przedsiębiorca nie podzieli naszego stanowiska, mamy możliwość poddania kontroli przez sąd powszechny (rejonowy lub okręgowy). Wydany w sprawie wyrok jest wiążący jedynie dla stron danego postępowania.

Jak zgłosić klauzulę niedozwoloną?

Przed nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, (przed 17 kwietnia 2016r.) to Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) decydował o niedozwolonym charakterze klauzul umownych. Postanowienia uznane przez SOKiK prawomocnym wyrokiem jako niedozwolone wpisywane były do rejestru klauzul niedozwolonych i od tego momentu były zakazane w obrocie. Do 2026r. do rejestru będą trafiały postanowienia, w sprawach których pozwy wpłynęły do SOKiK do 17 kwietnia 2016 r. Wszystkie klauzule zamieszczone w rejestrze uznawane są za niedozwolone i są niedopuszczalne w  obrocie.

Po nowelizacji z 17 kwietnia 2016r. konsument ma możliwość  zawiadomienia Prezesa UOKiK o podejrzeniu stosowania we wzorcach umownych niedozwolonych postanowień. Jeżeli Prezes UOKiK stwierdzi takie naruszenie, wówczas wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania (kontrola w trybie sądowo – administracyjnym). Wydana decyzja odnosi skutek jedynie pomiędzy  przedsiębiorcą, który stosował niedozwolone postanowienie umowne oraz wszystkimi konsumentami, którzy zawarli z nim umowę na postawie klauzuli wskazanej w decyzji.

Gdzie można sprawdzić klauzule niedozwolone?

Wszystkie niedozwolone postanowienia umowne znajdziemy w rejestrze klauzul niedozwolonych lub w rejestrze decyzji Prezesa UOKiK.